Εντγκάρ Μορέν: "Το μάθημα της πολύπλοκης σκέψης"

     φιλοσοφία, βιβλίο, συγγραφείς      

γράφει ο Θανάσης Γιαλκέτσης*

Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του 94χρονου σήμερα Γάλλου φιλοσόφου Εντγκάρ Μορέν «Enseigner à vivre. Manifeste pour changer l’ education» (Actes Sud/Play Bac, 2014).

Ο Γάλλος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν | 

Το ζήτημα της αλήθειας, που είναι το ζήτημα του λάθους, με βασάνιζε ιδιαίτερα ήδη από τα πρώτα εφηβικά μου χρόνια. Εγώ δεν είχα κληρονομήσει μια κουλτούρα από την οικογένειά μου.

Επομένως για μένα οι αντιτιθέμενες ιδέες είχαν, καθεμιά τους, κάτι πειστικό. Χρειάζεται να μεταρρυθμίσουμε ή να αλλάξουμε επαναστατικά την κοινωνία; Η μεταρρύθμιση μου φαινόταν πιο ειρηνική και ανθρώπινη, αλλά ανεπαρκής, η επανάσταση ικανή για πιο ριζικές αλλαγές, αλλά επικίνδυνη.

Στις αρχές του πολέμου νόμιζα ότι ήμουν απόλυτα προστατευμένος απέναντι στη σαγήνη της Σοβιετικής Ενωσης, δηλαδή απέναντι στον σταλινικό κομμουνισμό.

Με αφετηρία όμως την αντεπίθεση που απελευθέρωσε τη Μόσχα και ταυτόχρονα την είσοδο στον πόλεμο της Ιαπωνίας και των Ηνωμένων Πολιτειών (τον Δεκέμβριο του 1941), που καθιστά παγκόσμια την πολεμική σύρραξη, συντελείται μια μεταστροφή στη σκέψη μου: η κληρονομημένη από τον τσαρισμό υπανάπτυξη και η καπιταλιστική περικύκλωση θα δικαιολογήσουν για μένα τις ελλείψεις και τα ελαττώματα της ΕΣΣΔ.

Οταν θα σπάσει η καπιταλιστική περικύκλωση, μετά τη νίκη των λαών, θα ανθήσει μια αληθινά κομμουνιστική κουλτούρα της αδελφοσύνης.

Αυτό που είχα μάθει από τον Τρότσκι, από τον Σουβαρίν και από τόσους άλλους απωθήθηκε τότε στα υπόγεια του μυαλού μου.

Μια απέραντη, σχεδόν συμπαντική ελπίδα έδιωχνε κάθε επιφύλαξη. Η απογοήτευση αρχίζει με την επιστροφή των πάγων στη Σοβιετική Ενωση.

Μια διαδοχή πελώριων και επονείδιστων ψευδών πλήττει το ηθικό μου, μέχρι εκείνο που υπήρξε για μένα το τελικό σοκ: τη δίκη του Ράικ στη Βουδαπέστη τον Σεπτέμβριο του 1949. Τέλος, υφίσταμαι μια αποπομπή από το Κομμουνιστικό Κόμμα, που κόβει τον ομφάλιο λώρο και με απελευθερώνει (1951).

Μερικά χρόνια αργότερα αφιερώνομαι σε μια αυτοκριτική εργασία, που δημοσιεύτηκε το 1959, για να κατανοήσω τις αιτίες και τους μηχανισμούς των λαθών μου, που οφείλονταν λιγότερο στην άγνοιά μου και περισσότερο στο δικό μου σύστημα ερμηνείας και δικαιολόγησης, με βάση το οποίο είχα απωθήσει ως δευτερεύοντα, προσωρινά και επιφανειακά τα ελαττώματα που συγκροτούσαν την ίδια τη φύση του σταλινικού συστήματος.

Νομίζω ότι απαλλάχθηκα για πάντα από τις μονόπλευρες σκέψεις, από τη δυαδική λογική που παραγνωρίζει τις αντιφάσεις και την πολυπλοκότητα. Ανακάλυψα τότε ότι το λάθος μπορεί να είναι γόνιμο υπό τον όρο να το αναγνωρίσουμε, να αποσαφηνίσουμε την προέλευσή του και την αιτία του, με σκοπό να αποκλείσουμε την επανάληψή του.

Η απελευθερωτική εργασία της αυτοκριτικής που πραγματοποίησα θέλησε να φτάσει ώς την πηγή. Κατανόησα ότι μια πηγή λαθών και αυταπατών είναι το να αποκρύπτουμε τα γεγονότα που μας ενοχλούν, να τα βγάζουμε από το μυαλό μας.

Κατανόησα μέχρι ποιο σημείο οι βεβαιότητές μας και οι πεποιθήσεις μας μπορούν να μας παραπλανούν, έμαθα να στοχάζομαι αναδρομικά για όλες τις τυφλώσεις που οδήγησαν τη Γαλλία στον πόλεμο του 1939 χωρίς προετοιμασία, για όλες τις εκτροπές και τις πλάνες που ακολούθησαν. Και καθώς σκέφτομαι την υπνοβατική πορεία ενός έθνους από το 1933 ώς το 1940 προς την καταστροφή, φοβάμαι τη νέα υπνοβασία που εμφανίστηκε με τη δική μας κρίση, η οποία δεν είναι μόνον οικονομική, δεν είναι μόνον κρίση πολιτισμού, αλλά είναι και κρίση της σκέψης.

Αναρωτιέμαι αν οι αγωνίες, τα σαστίσματα, οι απογοητεύσεις, που αυξάνονται στους καιρούς μας, παράγουν τις φοβίες και τις τυφλώσεις της απόρριψης και του μίσους.

Το πάθος μου για την «αληθινή» γνώση με οδήγησε να ανακαλύψω στα 1969-1970, χάρη σε μια διαμονή μου στην Καλιφόρνια, την προβληματική της πολυπλοκότητας.

Στην πραγματικότητα, η έννοια της πολυπλοκότητας αποσαφήνισε αναδρομικά τον τρόπο της σκέψης μου, που ήδη συνέδεε διάσπαρτες γνώσεις, ήδη αντιμετώπιζε τις αντιφάσεις αντί να τις αποφεύγει, ήδη προσπαθούσε να υπερβεί εναλλακτικές που θεωρούνταν ασυμβίβαστες.

Αυτός ο τρόπος σκέψης δεν είχε χαθεί, αν και είχε γίνει υπόγειος, κατά τη διάρκεια της ευφορίας μου, όταν ήμουν κομμουνιστής τον καιρό του πολέμου.

Ηδη το πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσω δεν είναι μόνον τα λάθη που αφορούν γεγονότα (λάθη από άγνοια), τα λάθη της σκέψης (δογματισμός), αλλά το λάθος μιας τμηματικής σκέψης, το λάθος της δυαδικής σκέψης που βλέπει μόνον είτε/είτε και είναι ανίκανη να συνδυάσει και/και, καθώς και, βαθύτερα, το λάθος της σκέψης που περιορίζει και της σκέψης που διαχωρίζει, οι οποίες είναι τυφλές απέναντι σε κάθε πολυπλοκότητα.

Η λέξη μέθοδος μου φάνηκε ως υπόδειξη του ότι έπρεπε να βαδίσω επί μακρόν και με δυσκολία για να φτάσω να κατανοήσω τα εργαλεία μιας σκέψης που θα είναι ορθή επειδή θα είναι πολύπλοκη.

Και βαδίζοντας σε αυτό τον δρόμο, απέκτησα την πεποίθηση ότι η εκπαίδευσή μας, όσο και αν μας δίνει εργαλεία για να ζούμε στην κοινωνία (για να διαβάζουμε, να γράφουμε, να λογαριάζουμε), όσο και αν μας δίνει τα στοιχεία (δυστυχώς διαχωρισμένα) μιας γενικής παιδείας (φυσικές επιστήμες, επιστήμες του ανθρώπου, λογοτεχνία, τέχνες), όσο και αν μας προπαιδεύει ή μας προμηθεύει με μια επαγγελματική εκπαίδευση, υποφέρει από μια πελώρια έλλειψη σε ό,τι αφορά μια πρωταρχική ανάγκη της ζωής: στο να μην ξεγελιόμαστε και να μην πέφτουμε στην αυταπάτη κατά το δυνατό, στο να αναγνωρίζουμε πηγές και αιτίες των λαθών μας και των αυταπατών μας, στο να αναζητούμε με κάθε ευκαιρία την όσο το δυνατό πιο ορθή γνώση. Από δω πηγάζει μια πρωταρχική και θεμελιώδης αναγκαιότητα: να διδασκόμαστε να μαθαίνουμε τη γνώση, η οποία είναι πάντοτε μετάφραση και ανασύσταση. Αυτό σημαίνει ότι εγώ αξιώνω να παρέχω την αλήθεια; Προσφέρω μέσα για να παλεύουμε εναντίον της αυταπάτης, του λάθους, της μεροληψίας.

Οι επιστημονικές θεωρίες, όπως κατέδειξε ο Πόπερ, δεν προσφέρουν καμιά απόλυτη και οριστική αλήθεια, αλλά προοδεύουν ξεπερνώντας τα λάθη. Δεν προσφέρω μια συνταγή, αλλά μέσα για να αφυπνίζουμε και να παρακινούμε τα μυαλά στην πάλη εναντίον του λάθους, της αυταπάτης, της μεροληψίας, και ιδιαίτερα εκείνων των λαθών που χαρακτηρίζουν την εποχή μας, που είναι εποχή ανεξέλεγκτων και επιταχυμένων δυναμικών, συσκότισης του μέλλοντος, λαθών και αυταπατών που στην τωρινή κρίση της ανθρωπότητας και των κοινωνιών είναι επικίνδυνα, ίσως και θανάσιμα.

Το λάθος και η αυταπάτη εξαρτώνται από τον ίδιο τον χαρακτήρα της γνώσης μας. Και το να ζεις σημαίνει να αντιμετωπίζεις συνεχώς τον κίνδυνο του λάθους και της αυταπάτης στην επιλογή μιας απόφασης, μιας φιλίας, ενός περιβάλλοντος, ενός συζύγου, ενός επαγγέλματος, μιας θεραπείας, ενός υποψήφιου στις εκλογές κ.λπ. Η πολύπλοκη σκέψη διδάσκει να έχουμε επίγνωση ότι κάθε απόφαση και κάθε επιλογή αποτελούν ένα στοίχημα.

Συχνά μια δράση παρεκκλίνει σε σχέση με το νόημά της, όταν μπαίνει σε ένα περιβάλλον πολλαπλών αλληλεπιδράσεων και μπορεί να στραφεί και να πλήξει το κεφάλι του δρώντος.

Πόσες ήττες και πόσες καταστροφές προκλήθηκαν από την αλαζονική βεβαιότητα της νίκης! Πόσες ολέθριες ανατροπές έγιναν μετά από μια μέθη ελευθερίας, όπως εκείνες της πλατείας Ταχρίρ και της πλατείας Μεϊντάν!

________________

http://www.efsyn.gr/arthro/mathima-tis-polyplokis-skepsis

Ο Γάλλος ιστορικός, Κριστόφ Προσασόν - Παρακμή των διανοουμένων;

Γαλλία, Αριστερά, φιλοσοφία, Ιστορία

prosason.jpg

Ο Γάλλος ιστορικός, Κριστόφ Προσασόν  

γράφει ο:  Θανάσης Γιαλκέτσης*

Ο Γάλλος ιστορικός Κριστόφ Προσασόν είναι διευθυντής σπουδών στην École des hautes études en sciences sociales. Η ακόλουθη συνέντευξή του δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Le Magazine littéraire.

• Η εμφάνιση του διανοούμενου χρονολογείται κλασικά στη Γαλλία της υπόθεσης Ντρέιφους. Τότε ο όρος διανοούμενος από επίθετο γίνεται ουσιαστικό. Ο διανοούμενος είναι επομένως εκείνος που παίρνει τον λόγο για να υπερασπιστεί μια σφαιρική ιδέα, ανώτερη από όλες τις επιμέρους ιδέες («το καθολικό») – αυτό που στις δεκαετίες 1960 και 1970 εκπροσωπούσαν προσωπικότητες όπως ο Σαρτρ και ο Αρόν. Επειτα έχουμε την εισβολή των «μιντιακών διανοουμένων» και τη μεταβολή που συνεπάγεται η ιδέα του Μισέλ Φουκό για τον «ειδικό διανοούμενο», ο οποίος παρεμβαίνει στη δημόσια ζωή στο όνομα των γνώσεων που έχει κατακτήσει στο πεδίο του και των στοχασμών που αντλεί από αυτές. Συμμερίζεστε αυτή την αναπαράσταση του ζητήματος των διανοουμένων;

Η ιστορία των διανοουμένων γράφεται συνήθως με νοσταλγική διάθεση, τροφοδοτώντας τη μελαγχολία που προκαλεί αυτός «ο κόσμος που έχουμε χάσει». Επικαλούμαστε έτσι κάποια μεγάλα επεισόδια (την υπόθεση Ντρέιφους ως αναλλοίωτη ιδρυτική στιγμή, τον αντιφασισμό της δεκαετίας 1930, τον πόλεμο της Αλγερίας κ.λπ.) και μερικά ονόματα (Ζολά, Σαρτρ, Αρόν, Φουκό ή Μπουρντιέ), που υποτίθεται ότι συνοψίζουν από μόνα τους μια ολόκληρη ιστορία.

Αυτές οι επικλήσεις διασταυρώνονται συχνά με μια θεματική την οποία αναπαράγει τακτικά ο Τύπος: την υποτιθέμενη εξαφάνιση των διανοουμένων ή την παρακμή τους σε σχέση με τη μυθολογία τους. Στην πραγματικότητα, η διαδοχή διακεκριμένων μορφών μετά το βάπτισμα της υπόθεσης Ντρέιφους μέχρι τον τόσο στιγματισμένο μιντιακό διανοούμενο αποκρύπτει πολλές σταθερές. Αν υιοθετήσουμε ένα ευρύτερο αναλυτικό πρίσμα, θα διαπιστώσουμε ότι οι διανοούμενοι υπήρξαν πάντοτε και ταυτόχρονα «καθολικοί», «μιντιακοί» και «ειδικοί».

Αυτό είναι που τους κάνει διανοούμενους, δηλαδή πρόσωπα που αφιερώνουν το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνικής τους δραστηριότητας στην παραγωγή και τη διάδοση της σκέψης. Από μια ορισμένη άποψη, υπάρχει μια λειτουργική συνέχεια ανάμεσα στον Πλάτωνα και, ας πούμε για παράδειγμα -αυτό θα του δώσει μεγάλη χαρά-, τον Μπαντιού.

• Σε σχέση με τις προηγούμενες εποχές, πού τοποθετείται η ιδιαιτερότητα της τωρινής περιόδου της πνευματικής ζωής στη Γαλλία;

Εδώ και τριάντα χρόνια, το διανοητικό πεδίο έχει γνωρίσει πολύ σημαντικές αλλαγές. Η πρώτη αλλαγή συνδέεται με τη μαζικοποίηση των διανοουμένων, η οποία έπληξε τα προηγούμενα μοντέλα που καλλιεργούσαν μια μοναδική, ηρωική, για να μην πούμε ρομαντική μορφή διανοούμενου. Παρά την πρακτική της συλλογής υπογραφών, που αναπτύχθηκε κυρίως στα τέλη του 19ου αιώνα, όπου ο αριθμός είχε σημασία, ο διανοούμενος τοποθετούνταν επί μακρόν από την πλευρά της ποιότητας μάλλον παρά της ποσότητας.

Σήμερα το πανεπιστήμιο συγκεντρώνει χιλιάδες δυνητικούς διανοούμενους, ιδίως στις κοινωνικές επιστήμες. Αυτό το αριθμητικό αποτέλεσμα καθιστά πολύ πιο δύσκολη ή σχεδόν αδύνατη την εμφάνιση κάποιων κυριαρχικών μορφών της σκέψης, σαν αυτές που έχει γνωρίσει στο παρελθόν η πνευματική ζωή, πόσο μάλλον που τα δημοκρατικά μας ήθη, ενισχυμένα από μια ευκολότερη πρόσβαση στη γνώση, δεν ανέχονται αυτές τις παλιές μορφές της διανοητικής κυριαρχίας.

• Υπάρχει και η εξέλιξη των τεχνικών…

Πράγματι. Το έντυπο έχει πάψει να είναι ο μοναδικός ή ο πιο σημαντικός φορέας της παραγωγής και μετάδοσης της σκέψης. Η εμφάνιση του ραδιοφώνου, έπειτα της τηλεόρασης, τέλος του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης απαιτούσε νέες δεξιότητες με τις οποίες οι διανοούμενοι όφειλαν να συμμορφωθούν. Ορισμένοι κατόρθωσαν να ανταποκριθούν σε αυτούς τους νέους τρόπους έκφρασης, άλλοι λιγότερο. Το πιο ανησυχητικό είναι όμως ότι, κατακερματίζοντας τις ανταλλαγές, αυτά τα τεχνικά μέσα συνέβαλαν στη γέννηση δημόσιων χώρων.

Οι διαμάχες -που αποτελούν το άλας της διανοητικής ζωής τουλάχιστον μετά την υπόθεση Καλάς- είναι όλο και περισσότερο περιορισμένες και μόνο λίγες μείζονες διενέξεις κερδίζουν το ευρύτερο δημόσιο ενδιαφέρον. Τέλος, έχουν εξαφανιστεί οι «μεγάλες αφηγήσεις», οι θεωρίες ή τα συστήματα ερμηνείας του κόσμου που προμήθευαν σημεία αναφοράς, νόημα και κατευθύνσεις. Μαζί τους έχουν χαθεί και οι θεσμοί που τις συνόδευαν, όπως για παράδειγμα το κομμουνιστικό κόμμα, που υπήρξε για πολλές δεκαετίες το μεγάλο σπίτι των διανοουμένων.

Πάνε πια ο μαρξισμός, ο υπαρξισμός, ο στρουκτουραλισμός! Μια από τις συνέπειες αυτής της κατάρρευσης -για την οποία μπορούμε να χαιρόμαστε καθώς συνέβαλε στην απελευθέρωση της σκέψης από τα δεσμά που μερικές φορές μπλόκαραν τολμηρούς και ριψοκίνδυνους διανοούμενους- είναι η εξαφάνιση του φεουδαλικού μοντέλου πάνω στο οποίο στηριζόταν ο κλασικός διανοούμενος: ένας δάσκαλος (Μπερξόν, Σαρτρ, Φουκό, Μπουρντιέ κ.λπ.) και οι μαθητές του, πιστοί ή αποκηρυγμένοι.

Με εντυπωσιάζει να διαπιστώνω σε ποιο βαθμό πολλοί διανοούμενοι, ιδίως μεταξύ εκείνων που διεκδικούν μια αριστερή ταυτότητα, αισθάνονται ορφανοί και θέλουν να ανασυγκροτήσουν αυτό το παλιό αντιδημοκρατικό μοντέλο, αναζητώντας νέους δασκάλους που μάταια προσπαθούν να ανακαλύψουν. Λες και η σκέψη που εξαπλώνεται παντού είναι η ένδειξη της παρακμής!

• Μεταξύ των διάφορων μορφών του διανοούμενου, ποια σας φαίνεται κυρίαρχη σήμερα;

Τείνω να αναγνωρίζω τρεις μορφές μάλλον παρά μόνο μία. Η πρώτη, την οποία παράγει κυρίως το σύγχρονο πανεπιστήμιο, είναι εκείνη του διανοούμενου-ειδικού. Αυτός κλείνεται σε έναν μοναδικό κύκλο ειδικών γνώσεων και αρνείται να βγει από αυτόν. Οι οικονομολόγοι της «τυποποιημένης» οικονομικής επιστήμης αντιπροσωπεύουν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Διατείνονται ότι προσφέρουν έτοιμες λύσεις στα προβλήματα των κοινωνιών. Ονειρεύονται πάντοτε, όπως στον καιρό του Ογκίστ Κοντ, μια κυβέρνηση σοφών.

Ο δεύτερος τύπος είναι εκείνος του μιντιακού διανοούμενου χωρίς ιδιαίτερες ειδικές γνώσεις. Ακόμη και αν του αποδίδεται μια ορισμένη ιδιότητα (συγγραφέας, καλλιτέχνης, φιλόσοφος, οικονομολόγος, κοινωνιολόγος, ιστορικός κ.λπ.), οι απόψεις του είναι τόσο γενικές και τόσο λίγο διακριτές από τον κοινό νου -αντίθετα με τον ειδικό διανοούμενο- ώστε ο ρόλος του είναι μάλλον να ενισχύει τις κοινώς παραδεδεγμένες ιδέες, συμβάλλοντας έτσι στο να τις νομιμοποιεί επειδή λέει ότι είναι «διανοούμενος».

Τέλος, ένας τρίτος τύπος, πιο παραδοσιακός, είναι εκείνος του κομματικού διανοούμενου, όπως ανευρίσκεται ακόμη στην άκρα Αριστερά ή στην άκρα Δεξιά, λιγότερο ή περισσότερο συνδεδεμένος με οργανώσεις, του οποίου όμως η γνώση αποβλέπει πάνω απ’ όλα στην υπεράσπιση μιας θέσης στην οποία υποτάσσονται η περιγραφή και η ανάλυση του κοινωνικού κόσμου.

• Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μια ορισμένη θεώρηση του διανοούμενου -εκείνη που τον συνδέει με το «καθολικό»- είναι ξεπερασμένη;

Οι διανοούμενοι καλούνται ήδη προφανώς να είναι περισσότερο μετριόφρονες. Δεν θα ξαναγίνουν οι αριστοκράτες της δημοκρατίας, όπως επί μακρόν υπήρξαν εξαιτίας τής προφανώς υπερβολικής αξίωσής τους να διατηρούν προνομιακές σχέσεις με το καθολικό. Οι δημοκρατικοί καιροί μας δεν τους αναγνωρίζουν ένα τέτοιο προνόμιο. Οι κοινωνίες μας όμως έχουν μεγαλύτερη ανάγκη διανοουμένων ικανών να αρθρώνουν ειδικές γνώσεις και να δίνουν νόημα στη δράση.

Αυτόν τον ρόλο μπορούν να τον παίξουν πολλοί και θα ήταν ευκταίο να μην ανατίθεται μόνον στους «ειδικούς του καθολικού» που σκέφτονται τον κόσμο από απόσταση. Αντί να εμπιστευτούμε αυτόν τον ρόλο σε μια κατηγορία προσώπων, θα ήταν ίσως καλύτερο να επινοήσουμε «χρόνους στοχασμού», «χρόνους για το καθολικό», που θα ανήκαν σε όλους όσοι στρατεύονται στη δράση. […]

___________________

http://www.efsyn.gr/arthro/parakmi-ton-dianooymenon

Να απαιτήσουμε την κυριαρχία

Kώστας Λαπαβίτσας

Ανάλυση της κοινωνικής και οικονομικής επικαιρότητας

Τους τελευταίους μήνες υπάρχει έντονη κινητικότητα στη ευρωπαϊκή Αριστερά αναζητώντας εναλλακτική πρόταση για την Ευρώπη. Στις 19-21 Φεβρουαρίου έγινε συνέδριο για το «Σχέδιο Β΄» στη Μαδρίτη το οποίο στην ουσία διοργάνωσε η αριστερή πτέρυγα του Ποδέμος. Ένα μήνα νωρίτερα αντίστοιχο συνέδριο είχε διοργανωθεί στο Παρίσι από το Κόμμα της Αριστεράς του οποίου ηγείται ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν. 

Δύο παράγοντες ερμηνεύουν αυτή την κινητικότητα. Ο πρώτος είναι η προοπτική του σχηματισμού κυβέρνησης στην Ισπανία από το Ποδέμος, αλλά και η βαρύνουσας σημασίας συμμετοχή του Κόμματος της Αριστεράς στις επερχόμενες γαλλικές προεδρικές εκλογές. Ο δεύτερος είναι η πλήρης αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ, το πρόγραμμα του οποίου είχε λειτουργήσει στην πράξη ως «Σχέδιο Α'» της ευρωπαϊκής Αριστεράς για μεγάλο χρονικό διάστημα. 

Το ερώτημα συνεπώς έχει προκύψει αβίαστα: με ποιο πρόγραμμα θα παρουσιαστεί η Αριστερά της Ισπανίας και της Γαλλίας στο εκλογικό σώμα; Πολύ φυσιολογικά, η ιδέα ενός εναλλακτικού σχεδίου, ενός «Σχεδίου Β΄», έχει κερδίσει έδαφος.

Είναι θετικό ότι η ευρωπαϊκή Αριστερά κινείται σε αυτή την κατεύθυνση, αν αναλογιστεί κανείς την απόλυτη κυριαρχία του Σχεδίου Α΄ μέχρι το καλοκαίρι του 2015. Όσοι μιλούσαν για την ανάγκη εναλλακτικής πρότασης αντιμετωπίζονταν περίπου ως αποσυνάγωγοι. Ο εξευτελισμός του ΣΥΡΙΖΑ άλλαξε τα πράγματα. 

Είναι όμως αρνητικό ότι το μήνυμα από το συνέδριο της Μαδρίτης ήταν πολύ πιο συγκεχυμένο από το συνέδριο του Παρισιού. Αντί να προχωρήσει η επεξεργασία της εναλλακτικής πολιτικής πρότασης για την ευρωπαϊκή Αριστερά, το συνέδριο της Μαδρίτης μάλλον δημιούργησε σύγχυση για το ποια ακριβώς είναι η διαφορά με το αποτυχημένο «Σχέδιο Α΄». Ο βασικός λόγος είναι ότι δυστυχώς το Ποδέμος ταλαντεύεται και χάνεται σε ωκεανούς αμφισημίας, καθώς ορθώνεται η προοπτική της εξουσίας. Τα Κόμμα της Αριστεράς του Μελανσόν είναι πολύ πιο ξεκάθαρο, χωρίς φυσικά τα πράγματα να είναι ιδανικά στο Παρίσι.

Ένα ακόμη αρνητικό στοιχείο είναι ότι και τα δύο συνέδρια έπασχαν από έντονο σύνδρομο «προσωπικότητας» και αναζήτησης προβολής στα ΜΜΕ. Πρόκειται για άκρως προβληματικά φαινόμενα που μόνο την υπόθεση της κοινωνικής αλλαγής στην Ευρώπη δεν εξυπηρετούν.

Η ελληνική Αριστερά, παρά τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζει, έχει πολλά να συνεισφέρει στη συζήτηση, κυρίως λόγω της κατάρρευσης του ΣΥΡΙΖΑ και της υιοθέτησης των Μνημονίων. Επείγει να διαμορφώσει συγκεκριμένα συμπεράσματα από την πικρή εμπειρία των προηγουμένων χρόνων και να τη μεταφέρει στην ευρωπαϊκή Αριστερά. 

Το κυριότερο συμπέρασμα είναι η αδήριτη ανάγκη να υπάρξει λαϊκή και εθνική κυριαρχία στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό παραθέτω τα κύρια σημεία της ομιλίας μου στη Μαδρίτη.

ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 

1. Η ευρωπαϊκή Αριστερά πρέπει οπωσδήποτε να αντιπαρατεθεί στις οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές της ΕΕ και της ΟΝΕ, απορρίπτοντας τη λιτότητα. Για να το κάνει με επιτυχία όμως χρειάζεται καθαρότητα για το τι σημαίνει η απόρριψη της λιτότητας.

2. Η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας σήμερα είναι βαθιά προβληματική. Ο χρηματιστικοποιημένος καπιταλισμός της εποχής μας φαίνεται να οδεύει προς νέα κρίση, μετά από αυτή του 2007-9:

Οι οικονομίες των μεγάλων αναπτυσσομένων χωρών (BRICS), συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, είναι σε στασιμότητα, ή σε ύφεση.

Η οικονομία των ΗΠΑ έχει χαμηλή ανάπτυξη, μικρό δυναμισμό και τεράστια προβλήματα ανισότητας.

Η πολιτική της «ποσοτικής χαλάρωσης» έχει φτάσει στα όρια της και οι κεντρικές τράπεζες εξετάζουν «ανορθόδοξα» μέτρα, όπως τα αρνητικά επιτόκια.

Οι τράπεζες βρίσκονται ξανά σε επισφαλή θέση, ιδίως στην Ευρώπη.

Η ευρωπαϊκή οικονομία, κυρίως η ΟΝΕ, είναι στάσιμη, χωρίς προοπτική ανάπτυξης.Στο πλαίσιο αυτό η ευρωπαϊκή Αριστερά πρέπει να προτείνει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα κοινωνικής και οικονομικής ανόρθωσης. Ο ορίζοντας είναι πλέον ιστορικός και απαιτείται ένα φιλόδοξο «εναλλακτικό σχέδιο».

3. Το πρώτο βήμα για τη διαμόρφωση του είναι η ανάλυση της αποτυχίας του ΣΥΡΙΖΑ. Υπάρχουν τρεις καίριοι λόγοι για την αποτυχίας του:

Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε λάθος στρατηγική. Δεν μπορεί να υπάρξει άρση της λιτότητας και φιλολαϊκή πολιτική μέσα στην ΟΝΕ, χωρίς ευθεία σύγκρουση με τους μηχανισμούς της ΕΕ.

Καταργήθηκε η εσωκομματική δημοκρατία, καθώς η ηγετική ομάδα Τσίπρα αυτονομήθηκε και εφάρμοσε τις δικές της επιλογές.

Η Ελλάδα αποδέχθηκε μεγάλη απώλεια κυριαρχίας στο εσωτερικό και διεθνώς. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ δρα υπό τη συνεχή επιτήρηση της Τρόικα/Κουαρτέτου. 

4. Η Ευρώπη που έχει αναδυθεί το 2016 δεν έχει καμία σχέση με τους μύθους περί «Ευρώπης των κινημάτων και των λαών» με τους οποίους πορεύτηκε η Αριστερά για δεκαετίες. Είναι μια Ευρώπη του μεγάλου κεφαλαίου, των μεγάλων τραπεζών και της γερμανικής κυριαρχίας. Δεν υπάρχει προοπτική μεταρρύθμισης, ιδίως «από τα μέσα». Ο θρίαμβος του μεγάλου κεφαλαίου έφερε και την απώλεια κυριαρχίας στην Ελλάδα και αλλού.

5. Στο πλαίσιο αυτό, το ριζοσπαστικό πρόγραμμα που χρειάζεται η ευρωπαϊκή Αριστερά είναι αδύνατον να εφαρμοστεί αν δεν υπάρξει ενίσχυση της λαϊκής και εθνικής κυριαρχίας. Έξι τομείς προέχουν:

Χρέος. Η διαχείριση, η διαγραφή και η αποπληρωμή του δημόσιου χρέους πρέπει να γίνει με κυρίαρχο τρόπο για τις χώρες της περιφέρειας και γενικότερα.

Νομισματικό πεδίο. Απαιτείται ανάκτηση του ελέγχου της ρευστότητας από τα χέρια της ΕΚΤ και του Ντράγκι. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η κοινωνική ιδιοκτησία και ο έλεγχος των τραπεζών, καθώς και ο έλεγχος των κεφαλαιακών ροών.

Δημοσιονομικό πεδίο. Απαιτείται απόρριψη του πλαισίου λιτότητας και ανάκτηση της κυριαρχίας στις δημόσιες δαπάνες και τη φορολογία.

Εμπόριο. Η Ευρώπη χρειάζεται διακρατικό μηχανισμό διαχείρισης των εξωτερικών πλεονασμάτων και ελλειμμάτων σε βάση αλληλεγγύης.

Απασχόληση. Απαιτείται ενδυνάμωση της κυριαρχίας στην αγορά εργασίας προς όφελος της εργασίας για την τόνωση της απασχόλησης.

Παραγωγικός τομέας. Είναι απαραίτητη η λαϊκή και εθνική κυριαρχία για τη διαμόρφωση αγροτικής και βιομηχανικής πολιτικής. Μεγάλες περιοχές της Ευρώπης παρουσιάζουν πλέον την εικόνα αναπτυσσομένων χωρών. 

6. Για να γίνει πραγματικότητα το εναλλακτικό σχέδιο της Αριστεράς είναι απαραίτητο να υπάρξει νέα πολιτική στόχευση και νέος πολιτικός λόγος. Ο καπιταλισμός της εποχής μας είναι σε βαθύτατη κρίση και η απάντηση της Αριστεράς πρέπει να είναι σύμμετρη και ανατρεπτική. Η λαϊκή και εθνική κυριαρχία είναι απαραίτητο στοιχείο για να χτυπηθεί η κυριαρχία του μεγάλου κεφαλαίου και των μεγάλων τραπεζών στην Ευρώπη.

7. Η λαϊκή και εθνική κυριαρχία δεν είναι εθνικισμός. Αντιθέτως, είναι ο τρόπος για να χτυπηθεί ο εθνικισμός που καλλιεργεί σήμερα η άκρα Δεξιά. Οι υπερεθνικοί μηχανισμοί της ΕΕ και της ΟΝΕ λειτουργούν κατά της εργασίας και δεν μεταρρυθμίζονται. Δεν χρειαζόμαστε «Περισσότερη Ευρώπη», ούτε «Αγαπάμε την Ευρώπη». Επιδιώκουμε πραγματική αλληλεγγύη των λαών.

8. Η λαϊκή και εθνική κυριαρχία είναι απαραίτητη για τη δημοκρατία. Η δημοκρατία υποχωρεί όταν κυριαρχούν οι υπερεθνικοί μηχανισμοί της ΕΕ και της ΟΝΕ. Χρειαζόμαστε περισσότερο δημοκρατικό έλεγχο των χωρών μας και χειραφετημένη δημοκρατία με άμεση λαϊκή συμμετοχή.

9. Η λαϊκή και εθνική κυριαρχία είναι απαραίτητη για τον πραγματικό διεθνισμό στην Ευρώπη. Η προσφυγική/μεταναστευτική κρίση κατέδειξε το βαθύ έλλειμμα διεθνισμού και αλληλεγγύης των μηχανισμών της ΕΕ. Η κοινωνία των πολιτών βρέθηκε στην πρωτοπορία της αλληλεγγύης. Κράτη με ισχυρή κυριαρχία κράτησαν καλύτερη στάση από τους υπερεθνικούς μηχανισμούς της ΕΕ. Η προσφυγική/μεταναστευτική πίεση έχει οξύνει την απώλεια εθνικής κυριαρχίας στην Ελλάδα.

________________

http://costaslapavitsas.blogspot.gr/2016/02/blog-post_23.html