του Πάνου Τριγάζη*της έφερε τη λύρα του και το σπαθί του αντάμα
Κωστής Παλαμάς
«Θα πάω τώρα στην Αθήνα να σπουδάσω τα νέα ελληνικά, που διαφέρουν πολύ από τα αρχαία, αν και στις ρίζες τους μοιάζουν», έγραφε ο Λόρδος Βύρων σε επιστολή του από την Πρέβεζα προς τη μητέρα του στις 12 Νοεμβρίου 1809.
Χριστούγεννα, πριν 200 χρόνια, έφθανε στην Αθήνα ο νεαρός Μπάιρον (21 ετών τότε), ύστερα από ένα τρίμηνο οδοιπορικό με αφετηρία την Πάτρα, όπου πρωτοπάτη
σε ελληνικό έδαφος στις 26 Σεπτεμβρίου 1809, προερχόμενος από τη Μάλτα. Οδοιπορικό που τον έφερε στην Πρέβεζα, στα Γιάννενα, στην όμορφη Ζίτσα, στο κάστρο του Αλή Πασά στο Τεπελένι και από 'κει πίσω στην Πρέβεζα, μετά στο Μεσολόγγι, ξανά στην Πάτρα, στο Αίγιο, απέναντι στην Άμφισσα, στους Δελφούς και στη Θήβα, πριν καταλήξει στην πόλη της Παλλάδας, που τότε ήταν ένα μεγάλο χωριό.
«Οι Τούρκοι είχαν καταλάβει την πόλη - γράφει ο Αντρέ Μωρουά, ένας από τους κορυφαίους βιογράφους του Λόρδου Βύρωνα - και, περισσότερο κατακτητές παρά διοικητές, την είχαν εγκαταλείψει στην τύχη της. Στο μεγάλο καφενείο, κοντά στο παζάρι, έβλεπες τους αγάδες καθισμένους σταυροπόδι να καπνίζουν τους ναργιλέδες τους και να γελούν. Μια τουρκική φρουρά ήταν εγκατεστημένη στην Ακρόπολη».
Στην Αθήνα, ο Λόρδος Βύρων πέρασε μεγάλο μέρος τής πάνω από δυόμισι χρόνια επίσκεψής του στην τότε Οθωμανική αυτοκρατορία (Σεπτέμβριος 1809 - Απρίλιος 1811). Αρχικά έμεινε στο σπίτι της Θεοδώρας Μακρή, χήρας ενός Άγγλου υποπρόξενου, που για τη μεγαλύτερη από τις τρεις κόρες της, την Τερέζα, ένοιωσε φλογερό έρωτα και συνέθεσε ένα από τα γνωστότερα ποιήματά του με τίτλο «Κ
όρη των Αθηνών». Φεύγοντας για την Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη, στις 5 Μαρτίου 1810, έλεγε ο Μπάιρον στην Τερέζα μέσα από το ποίημά του αυτό:
Κόρη των Αθηνών! φεύγω πια.
Όταν θα ‘σαι μόνη, σκέψου με, γλυκιά.
Αν κι εγώ στην Κωνσταντινούπολη πετώ,
η Αθήνα κρατάει την καρδιά μου και το λογικό.
(απόδοση Μάριος - Βύρων Ραΐζης).
Επέστρεψε ύστερα από περίπου 6 μήνες και επέλεξε να μείνει στο Μοναστήρι των Καπουτσίνων, δίπλα στο μνημείο του Λυσικράτη στην Πλάκα, που λειτουργούσε ως πανδοχείο και σχολείο. «Έχω σχεδόν πολιτογραφηθεί Αθηναίος, γιατί μένω κυρίως στην Αθήνα όταν δεν είμαι στις δημοσιές», έγραφε σε φίλο του στις 31 Ιουλίου 1810.
Οι εμπειρίες του ήταν πλούσιες, πηγή έμπνευσης και για την ποίησή του. Αντικρίζοντας τον Παρθενώνα, λεηλατημένο από τον συμπατριώτη του Έλγιν, έγραψε το ποίημα «Η Κατάρα της Αθήνας».
Απολάμβανε τη διαμονή του. Έγραφε σε άλλο γράμμα του: «Μένω στο Μοναστήρι των Καπουτσίνων, μπροστά μου έχω τον Υμηττό, πίσω μου την Ακρόπολη, δεξιά μου τον ναό του Δία, μπροστά το Στάδιο, αριστερά μου την πόλη, ε, κύριε, αυτό θα πει τοπίο, αυτό θα πει γραφικότητα!» (20 Ιανουαρίου 1811). Στο ίδιο γράμμα έλεγε ότι «για ποικιλία κάνω πότε πότε εκδρομές στον Μαραθώνα, το Σούνιο, την κορυφή του Υμηττού και τον Μοριά».
Θλιβόταν για την παρακμή της Ελλάδας (Ελλάς ωραία! Λείψανο θλιβερό αξίας που έχει δύσει!), αλλά ονειρευόταν κιόλας:
Βουνά τον πλατύ Μαραθώνα κοιτάνε
και κείνος κοιτάει τη θάλασσα πέρα
κι εγώ πώς μπορούσε ονειρεύομαι να 'ναι
Ελεύθερη πάλι η Ελλάδα μια μέρα!
(από το ποίημα «Τα Νησιά της Ελλάδας»).
Σχεδίαζε από την Αθήνα και άλλα ταξίδια. «Ένα φιρμάνι από την Πύλη -έγραφε στη μητέρα του στις 2.2.1811- μου επιτρέπει να συνεχίσω προς Ιερουσαλήμ και Αίγυπτο, κι έτσι θα επισκεφθώ τις πυραμίδες και την Παλαιστίνη πριν γυρίσω».
Δεν έκανε πράξη το σχέδιό του. Στις 22 Απριλίου 1811 έφυγε από την Αθήνα με προορισμό την Αγγλία.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία πώς στη φάση αυτή της ζωής του Byron ο φιλελληνισμός και παράλληλα ο φιλελευθερισμός του δεν ταυτίζονται με συνειδητή πολιτική πράξη»,υποστηρίζει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάρα Γιαννή. Όμως, φεύγοντας,«είχε σχηματίσει συγκεκριμένες απόψεις, οι οποίες επρόκειτο να καθορίσουν τον χαρακτήρα του και την ορμή του φιλελληνισμού του ώς το τέλος της ζωής του»,σύμφωνα με τον διάσημο Αμερικανό Βυρωνιστή Leslie Marchand.
Επιστρέφοντας στην Αγγλία o Μπάιρον γνώρισε μεγάλη ποιητική δόξα με τη δημοσίευση του ποιήματός του «Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ», αλλά αξιοσημείωτη είναι και η πολιτική του δράση. Στην πρώτη ομιλία του στη Βουλή των Λόρδων (27.2.1812) υπήρξε καταπέλτης εναντίον νομοσχεδίου (που μόνο αυτός καταψήφισε), το οποίο προέβλεπε τη θανατική ποινή για τους εξεγερμένους κλωστοϋφαντουργούς του Νόττιγχαμ, που έχαναν τις δουλειές τους από τις μηχανές.
Επέστρεψε στην επαναστατημένη Ελλάδα το 1823. Από την Κεφαλλονιά πέρασε, στις 6 Ιανουαρίου 1824, στο πολιορκημένο Μεσολόγγι. Εκεί άφησε την τελευταία του πνοή, στις 19 Απριλίου 1824, αφού αρρώστησε βαριά.
Τιμώντας τα 200 χρόνια από το πρώτο ταξίδι του Λόρδου Βύρωνα στην Ελλάδα, οΣύνδεσμος «Μπάιρον» για τον φιλελληνισμό και τον πολιτισμό, που έχει έδρα του το Δήμο Βύρωνα και μέλη σ΄όλη την Ελλάδα και στον απόδημο ελληνισμό, προωθεί την ιδέα και ζητεί υποστήριξη για να οριστεί «Έτος Μπάιρον» το 2010.
Σημείωση: Τα αποσπάσματα των επιστολών είναι από το βιβλίο «Λόρδου Μπάιρον - Επιστολές από την Ελλάδα». Μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ, εκδόσεις Ιδεόγραμμα. Από το ίδιο βιβλίο και οι αναφορές στη Μ. Γιαννή και στον Leslie Marchand.
Ημερομηνία δημοσίευσης: 01/01/2010 εφημερίδα "Η ΑΥΓΗ"
